Το δίκαιο της ετερόρρυθμης εταιρείας διέπεται από το έβδομο μέρος του Νόμου 4072/2012. Σύμφωνα με την §2 του άρθρου 271 του Νόμου 4072/2012 οι διατάξεις για την ομόρρυθμη εταιρεία εφαρμόζονται αναλογικά και για την ετερόρρυθμη. Αυτό συμβαίνει διότι, η ετερόρρυθμη εταιρεία αποτελεί στην ουσία μια παραλλαγή της ομόρρυθμης εταιρείας με τη βασική διαφορά ότι στην πρώτη υπάρχουν εταίροι, οι οποίοι ευθύνονται περιορισμένα, ήτοι οι ετερόρρυθμοι εταίροι (Ρόκας, 2019:158). Επισημαίνεται, ακόμη, ότι στην περίπτωση που ελλείπει ειδικότερη ρύθμιση εφαρμόζονται και στην ετερόρρυθμη εταιρεία τα άρθρα 741-784 ΑΚ που αφορούν την αστική εταιρεία (Ρόκας, 2012:158).
Η ιδιομορφία, λοιπόν, της ετερόρρυθμης εταιρείας εντοπίζεται στη διαφορετική νομική θέση που κατέχουν σε αυτήν οι εταίροι, ήτοι οι ομόρρυθμοι και οι ετερόρρυθμοι. Αυτή η διαφορετική νομική θέση του ομόρρυθμου από τον ετερόρρυθμο εταίρο στηρίζεται στην διαφορετική έκταση ευθύνης αυτών των δύο. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ένας ομόρρυθμος εταίρος ευθύνεται απεριόριστα και εις ολόκληρον, ενώ ένας ετερόρρυθμος εταίρος ενέχει περιορισμένη ευθύνη. Επομένως, στην ετερόρρυθμη εταιρεία υφίστανται δύο ειδών εταίροι. Στην παρούσα εργασία θα πραγματοποιηθεί η ανάλυση της θέσης του ετερόρρυθμου εταίρου σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 274 έως 280 του Νόμου 4072/2012, οι οποίες καθιερώνουν τη νομική θέση αυτού.
Σχέσεις προς τα έσω
Η εξουσία διαχείρισης
Σε αντίθεση με το προϊσχύσαν δίκαιο και τη νομολογία, η διάταξη του άρθρου 274§1 του Νόμου 4072/2012 προβλέπει ότι «ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν συμμετέχει στη διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων, ούτε στη λήψη των αποφάσεων, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά στην εταιρική σύμβαση». Αυτό σημαίνει ότι η διαχειριστική εξουσία στην ετερόρρυθμη εταιρεία ανήκει κατά κανόνα στους ομόρρυθμους εταίρους της, χωρίς, όμως, να απαγορεύεται να συμμετάσχουν και οι ετερόρρυθμοι εταίροι. Ειδικότερα, η ρύθμιση της εξουσίας διαχείρισης είναι ενδοτικού χαρακτήρα (Αλεξανδρίδου, 2012:725). Επομένως, προσφέρεται η δυνατότητα να συμμετέχουν και οι ετερόρρυθμοι εταίροι, πέρα από τους ομόρρυθμους στη διαχείριση και στη λήψη των αποφάσεων της ετερόρρυθμης εταιρείας αν κριθεί ότι αυτό είναι πρόσφορο και αποτελεσματικό για για τις ανάγκες της εταιρείας. Η δυνατότητα αυτή της συμμετοχής των ετερόρρυθμων εταίρων στη διαχειριστική εξουσία της εταιρείας μπορεί να πραγματοποιηθεί με ειδική πρόβλεψη στο καταστατικό και με αυτόν τον τρόπο να ανατεθεί είτε σε έναν είτε σε περισσότερους ετερόρρυθμους εταίρους η συμμετοχή στην εξουσία διαχείρισης. Επισημαίνεται ότι η δυνατότητα της συμμετοχής των ετερόρρυθμων εταίρων στην εξουσία διαχείρισης δίδεται, προκειμένου να διευκολυνθούν οι εμπορικές συναλλαγές της εταιρείας, οι οποίες απαιτούν ταχύτητα και ευελιξία κατά την άσκηση της διαχείρισης.
Στη συνέχεια, σύμφωνα τη διάταξη του άρθρου 274§2 του Νόμου 4072/2012 «ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν έχει δικαίωμα εναντίωσης σε πράξη που ενεργεί άλλος διαχειριστής εταίρος, εκτός αν η πράξη υπερβαίνει τη συνήθη διαχείριση. Στην τελευταία περίπτωση ο διαχειριστής οφείλει να μην τελέσει την πράξη αυτή». Από τη διάταξη αυτή καθίσταται σαφές ότι δικαίωμα εναντίωσης έχουν μόνο οι διαχειριστές, ήτοι οι ομόρρυθμοι εταίροι με βάση το άρθρο 254§2. Οι ετερόρρυθμοι εταίροι έχουν μόνο τη δυνατότητα εναντίωσης σε περίπτωση που οι πράξεις του διαχειριστή δεν εμπίπτουν στη συνήθης διαχείριση (Τριανταφυλλάκης, 2014:393). Σημαντικό είναι να τονισθεί στο σημείο αυτό ότι σύμφωνα με το άρθρο 254§3 οι ομόρρυθμοι εταίροι σε αντίθεση με τους ετερόρρυθμους εταίρους πρέπει να παρέχουν όλο τη συναίνεση τους για τις πράξεις που δεν εμπίπτουν στη συνήθη διαχείριση. Ωστόσο, επειδή, όπως ήδη αναφέρθηκε, οι προς τα έσω σχέσεις καθορίζονται ελεύθερα από τους εταίρους, είναι δυνατόν να προβλεφθεί στο καταστατικό ότι για ορισμένες πράξεις διαχείρισης πρέπει να συναινούν και οι ετερόρρυθμοι εταίροι ή να προβλεφθεί ότι τα δικαιώματα των ετερόρρυθμων εταίρων αυξάνονται ή και περιορίζονται (Ρόκας, 2019:163).
Επομένως, οι ετερόρρυθμοι εταίροι έχουν κατά κανόνα λιγότερα δικαιώματα ως προς την εξουσία διαχείρισης της εταιρείας. Ωστόσο, η διάταξη του άρθρου 274§1 προβλέπει ότι οι εταίροι είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν από μόνοι τους για την αύξηση των δικαιωμάτων ή και τον περιορισμό αυτών των ετερόρρυθμων εταίρων. Εν ολίγοις, οι εταίροι είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν με τη θέσπιση ειδικής πρόβλεψης στο καταστατικό της εταιρείας σχετικά με την έκταση των δικαιωμάτων των ετερόρρυθμων εταίρων ως προς τη διαχειριστική εξουσία.
Το δικαίωμα ελέγχου
Το άρθρο 275 του Νόμου 4072/2012 προβλέπει ότι «ο ετερόρρυθμος εταίρος έχει δικαίωμα ελέγχου των εταιρικών λογαριασμών και των βιβλίων της εταιρείας, εκτός αντίθετης πρόβλεψης στην εταιρική σύμβαση». Ο ετερόρρυθμος εταίρος μπορεί, λοιπόν, να αδυνατεί να συμβάλει στη σύνταξη των εταιρικών λογαριασμών, διαθέτει, όμως, δικαίωμα ελέγχου σε αυτούς και αυτό μπορεί είτε να επεκταθεί είτε να περιοριστεί.
Η υποχρέωση πίστης και παράλειψης πράξεων ανταγωνισμού
Όπως καθιερώνεται στο άρθρο 276 του Νόμου 4072/2012 «ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν μπορεί να ενεργεί για δικό του λογαριασμό ή για λογαριασμό τρίτου πράξεις που ανάγονται στο αντικείμενο της εταιρείας, εκτός αντίθετης πρόβλεψης στην εταιρική σύμβαση». Στην περίπτωση που δεν προβλέπεται διαφορετικά ο ετερόρρυθμος εταίρος έχει υποχρέωση πίστης προς την εταιρεία, αλλά και έχει υποχρέωση να παραλείπει να προβαίνει σε πράξεις ανταγωνισμού ως προς την εταιρεία (Σουφλερός, 2003:54; Ρόκας, 2019:163;Αλεξανδρίδου, 2012:155). Το τελευταίο, όμως, δεν είναι σύμφωνο με τη θέση του ετερόρρυθμου εταίρου, ο οποίος έχει εν γένει περιορισμένα δικαιώματα, όπως για παράδειγμα δεν διαθέτει το δικαίωμα πληροφόρησης του άρθρου 254§4 και δεν συμμετέχει κατά κανόνα στη διαχείριση της εταιρείας (Ρόκας, 2019:163).
Η υποχρέωση εισφοράς και η συμμετοψή στα κέρδη και ζημίες
Η διάταξη του άρθρου 277 του Νόμου 4072/2012 καθιερώνει ότι «…ο ετερόρρυθμος εταίρος συμμετέχει στις ζημίες της εταιρείας έως το ποσό της εισφοράς του, εκτός εάν στην εταιρική σύμβαση προβλέπεται η συμμετοχή του για ορισμένο μεγαλύτερο χρηματικό ποσό». Αυτό σημαίνει, αρχικά, ότι ο ετερόρρυθμος εταίρος υποχρεούται να καταβάλει το ποσό που έχει συμφωνηθεί για τη συμμετοχή του (Σουφλερός, 2003:54) και κατά δεύτερον ο ετερόρρυθμος εταίρος μετέχει τόσο στα κέρδη όσο και στις ζημίες της εταιρείας μέχρι το ποσό της εισφοράς του. Είναι δυνατό ο ετερόρρυθμος εταίρος να μετέχει στα κέρδη και τις ζημίες με μεγαλύτερο ποσό εάν αυτό έχει συμφωνηθεί (Ρόκας, 2019:163).
Σχέσεις προς τα έξω
Η εξουσία εκπροσώπησης
Σύμφωνα με το άρθρα 24 και 27 του Εμπορικού Νόμου, ο οποίος ίσχυε στην Ελλάδα από το 1835 και βασίζεται στον Γαλλικό Εμπορικό Κώδικα του 1807, την εξουσία εκπροσώπησης στην ετερόρρυθμη εταιρεία κατείχαν αποκλειστικά οι ομόρρυθμοι εταίροι. Ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν μπορούσε να τελέσει πράξεις εκπροσώπησης. Ο περιορισμός, μάλιστα, αυτός οφειλόταν στην ανάγκη προστασίας των συμφερόντων των τρίτων. Ειδικότερα, ο αποκλεισμός του ετερόρρυθμου εταίρου εξυπηρετεί την αποφυγή της εντύπωσης σε τρίτους ότι ο ετερόρρυθμος εταίρος ενέχει θέση ευθύνης ίδια με αυτή του ομόρρυθμου, ήτοι απεριόριστη και εις ολόκληρον ευθύνη (Ρόκας, 2019:164). Το τωρινό νομοθετικό καθεστώς της ετερόρρυθμης εταιρείας καθιερώνει μια θεμελιώδη διαφορά. Ενώ η διάταξη του άρθρου 278§1 του Νόμου 4072/2012 προβλέπει ότι «ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν έχει εξουσία εκπροσώπησης της εταιρείας», στη δεύτερη παράγραφο του ίδιου άρθρου προβλέπεται ότι ο αποκλεισμός αυτός επαφίεται στη συμφωνία που θα πραγματοποιήσουν οι εταίροι. Εν ολίγοις, πρόκειται για διάταξη ενδοτικού δικαίου, ενώ η προηγούμενη διάταξη του Εμπορικού Νόμου ήταν αναγκαστικού (jus cogens) (Ρόκας, 2019:164). Επισημαίνεται, τέλος, ότι σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με το εδάφιο β΄ του άρθρου 278§2 ο ετερόρρυθμος εταίρος υπέχει ευθύνη απεριόριστη και εις ολόκληρον, όπως ο ομόρρυθμος, εάν οι εταιρικοί δανειστές του αγνοούσαν καλόπιστα την ιδιότητά του ως ετερορρύθμου. Ακόμη, εάν δεν έχει προβλεφθεί στην εταιρική σύμβαση δυνατότητα εξουσίας εκπροσώπησης στον ετερόρρυθμο εταίρο και ο τελευταίος διενεργεί πράξεις εκπροσώπησης, τότε αυτές οι πράξεις δεν είναι έγκυρες και εφαρμόζεται η διάταξη του άρθρου 229 του ΑΚ (Ρόκας, 2019:165). Εξαίρεση στο τελευταίο αποτελεί εάν η ίδια εταιρεία γνώριζε για τις ενέργειες του ετερόρρυθμου εταίρου και τις ανέχθηκε. Σε αυτήν την περίπτωση γίνεται λόγος για de facto εκπροσώπηση και οι πράξεις του ετερόρρυθμου εταίρου δεσμεύουν την εταιρεία, αλλά και τον ίδιο, ο οποίος υπέχει ευθύνη. Τέλος, όσον αφορά την ανάκληση του ομόρρυθμου διαχειριστή εταίρου αξίζει να επισημανθεί ότι ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν έχει τη δυνατότητα να τον ανακαλέσει από τη στιγμή που διαχειριστής είναι ο απεριόριστα ευθυνόμενος εταίρος (Ρόκας, 2019:165).
Η ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου
Όπως καθιερώνει το άρθρο 279§1 του Ν.4072/2012 «ο ετερόρρυθμος εταίρος που έχει καταβάλει την εισφορά του, δεν ευθύνεται για τα χρέη της εταιρείας. Σε αντίθετη περίπτωση ευθύνεται προσωπικά μέχρι του ποσού της εισφοράς του». Η διάταξη του άρθρου αυτού καθιστά σαφές ότι ο ετερόρρυθμος εταίρος σε περίπτωση που έχει καταβάλλει το ποσό της εισφοράς του δεν ευθύνεται προσωπικά, αλλά το ποσό της εισφοράς του υπάρχει κίνδυνος να χαθεί σε περίπτωση που η εταιρεία έχει ζημίες. Στην περίπτωση, όμως, που δεν έχει καταβάλλει το ποσό της εισφοράς του θα ευθύνεται ο ετερόρρυθμος εταίρος με την ατομική του περιουσία, άμεσα και εις ολόκληρον και μέχρι το συμφωνηθέν ποσό (Ρόκας, 2019:165). Επισημαίνεται ότι η καθιέρωση της περιορισμένης ευθύνης του ετερόρρυθμου εταίρου είναι διάταξη αναγκαστικού δικαίου, καθώς σύμφωνα με την §3 του άρθρου 279 του Ν. 4072/2012 «Αντίθετη συμφωνία όσον αφορά στην ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου, όπως ορίζεται στο παρόν άρθρο, δεν ισχύει έναντι των τρίτων». Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 280 ο ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται για τα χρέη που προέκυψαν απεριόριστα πριν από την εγγραφή της στο Γ.Ε.ΜΗ, εκτός εάν οι τρίτοι ήταν ενήμεροι για την ιδιότητά του ως ετερόρρυθμο (Ρόκας, 2019:165).
Συμπεράσματα
Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, καταγράφονται κάποια συμπεράσματα. Το πρώτο και σημαντικότερο είναι ότι με τον Νόμο 4072/2012 ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν θεωρείται ως ένας απλός «χρηματοδότης» στην εταιρεία (Αντωνόπουλος, 2016:327). Αντιθέτως, η σχέση του με την εταιρεία προσομοιάζει με εκείνη του ομόρρυθμου εταίρου, καθώς έχει δικαιώματα περιουσιακά, ήτοι δικαίωμα στα κέρδη, στις πωλήσεις, στο προϊόν εκκαθάρισης, αλλά και δικαίωμα ελέγχου της εταιρείας. Στη συνέχεια, ο ετερόρρυθμος εταίρος έχει ορισμένες εταιρικές υποχρεώσεις. Αυτές είναι η υποχρέωση καταβολής της συμφωνηθείσας εισφοράς του, υποχρέωση πίστης και η υποχρέωση παραλείψεως τέλεσης πράξεων ανταγωνισμού. Το γεγονός ότι η ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου είναι περιορισμένη δικαιολογεί και τα περιορισμένα δικαιώματα έναντι στην εταιρεία. Συγκεκριμένα, όπως έχει αναφερθεί ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν έχει διαχειριστική εξουσία, όπως ο ομόρρυθμος. Η κατανομή της διαχειριστικής εξουσίας, όμως, με βάση τον Νόμο 4072/2012 καθορίζεται με βάση τη συμφωνία των εταίρων και δεν αποκλείονται να την ασκούν και οι ετερόρρυθμοι εταίροι, προκειμένου να διευκολυνθούν οι συναλλαγές της εταιρείας. Στη συνέχεια, η έλλειψη εκπροσωπευτικής εξουσίας από τον ετερόρρυθμο εταίρο παρατηρείται ότι εναπόκειται στη συμφωνία των εταίρων. Με λίγα λόγια, ο ετερόρρυθμος εταίρος κατά κανόνα δεν διαθέτει εξουσία εκπροσώπησης, αλλά ο Νόμος 4072/2012 προβλέπει ότι αυτό δύναται να αλλάξει στην περίπτωση που συμφωνηθεί διαφορετικά στην εταιρική σύμβαση. Επομένως, ο ετερόρρυθμος εταίρος μπορεί μεν να διαθέτει περιορισμένα δικαιώματα, αλλά αυτό δεν τον μετατρέπει απλώς σε έναν χρηματοδότη. Τη θέση αυτή την ενισχύει και ο Νόμος 4072/2012, ο οποίος καθιερώνει τη δυνατότητα να αυξηθούν τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των ετερόρρυθμων εταίρων με συμφωνία όλων των εταίρων.